Η ίδια η πόλη της Ύδρας αποτελεί ένα μεγάλο και αντιπροσωπευτικό δείγμα της ιδιόμορφης τοπικής αρχιτεκτονικής, που συνδυάζει νησιώτικα και στεριανά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Σπίτια απλά ή αρχοντόσπιτα διακρίνονται από μια ιδιότυπη αλλά και συνάμα εντυπωσιακή αρχιτεκτονική, την οποία δεν την συναντάμε σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά ούτε και του εξωτερικού.

Στα χρόνια της ακμής η πόλη της Ύδρας ανοίγεται προς τη θάλασσα, επεκτείνεται και αποκτά σε γενικές γραμμές τη σημερινή της μορφή.

Χτίζονται τότε μεγαλοπρεπή οικήματα τα περισσότερα των οποίων είναι συγκεντρωμένα σε περίοπτες θέσεις. Εξωτερικά είναι λιτά και απέριττα, εσωτερικά όμως συγκρίνονται με γενοβέζικα αναγεννησιακά αρχοντικά καθώς διαθέτουν σπάνιες ανέσεις, πολυτελή έπιπλα, χαλιά, οικιακά σκεύη και διακοσμητικά αντικείμενα, ενθύμια φερμένα από λιμάνια της Δύσης και της Ανατολής.

Τα υδραίικα αρχοντικά σπίτια, αδιάψευστοι μάρτυρες της οικονομικής ευμάρειας και της ακμής που γνώρισε το νησί στα τέλη του 18ου αιώνα, υψώνονται επιβλητικά μέχρι σήμερα και εντυπωσιάζουν με τον όγκο και την μεγαλοπρέπεια τους, παρά τη λιτή τους εμφάνιση.

Διατηρούν πολλά από τα στοιχεία των λαϊκών κατοικιών, αλλά λόγω του όγκου τους θυμίζουν φρούρια στην εξωτερική τους όψη. Είναι πέτρινα με κεραμίδι και ξύλο και συνήθως λόγω του επικλινούς εδάφους, τριώροφα ή τετραώροφα και είναι φτιαγμένα με γκρίζα πέτρα της Yδρας ή από το νησάκι Δοκός.

Τα περισσότερα σπίτια διαθέτουν εξωτερική σκάλα που καταλήγει σε ταράτσα και τα δωμάτια τους είναι μεγάλα, ψηλοτάβανα, με καμάρες, με ανάγλυφη εσωτερική διακόσμηση, τοιχογραφίες, γιρλάντες, γεωμετρικές συνθέσεις στα μαρμάρινα δάπεδα, θυρώματα και ζωγραφιστά ξύλινα ταβάνια. Tα πορτοπαράθυρα τους είναι συνήθως χρώματος γκρι, κεραμιδί, λευκό ή μπλε ενώ υπάρχουν και λευκά περιγράμματα.

Υπήρχαν χωριστά δωμάτια για τους άνδρες και τις γυναίκες, μεγάλη σάλα, ένα μικρό δωμάτιο όπου βρισκόταν το εικονοστάσι, ειδικός χώρος για το κάπνισμα του ναργιλέ ενώ οι βοηθητικοί χώροι βρίσκονταν συνήθως έξω από το κυρίως σπίτι.

Φημισμένα είναι τα υδραίϊκα έπιπλα, που έδιναν μεγαλοπρέπεια στα επιβλητικά σπίτια με την εξαιρετική τους κατασκευή και ποιότητα, φερμένα τις περισσότερες φορές από τη Δύση.

Στο νησί υπάρχουν περίπου 30 αρχοντικά του 18ου αιώνα και 300 καπετανόσπιτα. Ξεχωρίζουν τα αρχοντικά των Παύλου και Λάζαρου Kουντουριώτη, Tομπάζη, Tσαμαδού, Kριεζή, Bούλγαρη, Mπουντούρη... Kάποια απ’ αυτά έχουν μετατραπεί σε μουσεία, άλλα αγοράστηκαν από ιδιώτες και λίγα διατηρούνται από απογόνους των παλιών οικογενειών.

Tα πιο απλά σπίτια ή αυτά που κτίστηκαν πρόσφατα είναι και αυτά εναρμονισμένα με τα γύρω τους δημιουργώντας υπέροχα οικιστικά σύνολα. Περιβάλλονται από αυλή περιτοιχισμένη με μάντρα που έχει μεγάλη εξωτερική πόρτα και είναι απλά, σε ορθογώνιο σχήμα, με κεραμοσκεπή, γείσα από πωρόλιθο και επίπεδες αυστηρές προσόψεις, που διακόπτονται από ανοίγματα συμμετρικά τοποθετημένα. Στα περισσότερα σπίτια συναντάμε στέρνες και μαρμάρινες κρήνες.

Μοναδικό διακοσμητικό στοιχείο είναι το λευκό περίγραμμα των τοίχων, που γίνεται με άσβεστη για να σπάει τη μονοτονία της γκρίζας πέτρας. H γκρίζα πέτρα, που αφθονεί στην Ύδρα και στη γειτονική Δοκό, το ξύλο και η "κοκκίνα", ένα κονίαμα αργιλικού χρώματος, είναι τα κύρια οικοδομικά υλικά αυτών των σπιτιών.